Verstoring biologische klok

Mensen, maar ook dieren, hebben een zogenaamde biologische klok. Dit is een interne klok die aangeeft wanneer we willen slapen, wakker worden of eten. Deze klok wordt aangestuurd door de hypothalamus, het regelcentrum in de hersenen dat achter de ogen zit. De hypothalamus regelt dit door de afgifte van hormonen en de sturing van de bloeddruk en de lichaamstemperatuur.

24-uursritme

De biologische klok zorgt ervoor dat een groot aantal essentiële lichaamsprocessen volgens een vast 24-uursritme verloopt. Dit 24-uursritme wordt ook wel 'circadiane ritme' genoemd en is belangrijk voor het goed functioneren van het lichaam. Voorbeelden zijn hormoonspiegels, schommelingen in de lichaamstemperatuur en de slaap-waakcyclus.
Het 24-uurs ritme beïnvloedt zowel stemming als gedrag. Daarom is het gemakkelijker om op te staan als het buiten licht is en in slaap te vallen als het donker is.
De circadiane ritmes beslaan een periode van 24 uur en 11 minuten. Ze wijken dus een klein beetje af van een dag van 24 uur. De biologische klok corrigeert dit zelf onder invloed van externe factoren die ook een 24-uurscyclus kennen, zoals de licht-donkercyclus. Zo vindt er continu afstemming plaats met de omgevingssignalen.

Verstoring van de biologische klok

Als het slaap-waakritme verstoord is, heeft iemand moeite om wakker te worden, wakker te blijven, in te slapen of door te slapen op het door hen gewenste tijdstip binnen de 24-uurs cyclus.

Tijdelijke verstoring

Door het verschuiven van de tijd, bijvoorbeeld door een lange reis met het vliegtuig, kan de biologische klok (tijdelijk) van slag zijn (jetlag). Hetzelfde geldt voor mensen die in een nachtdienst of ploegendienst werken. Het van slag zijn van de biologische klok is te merken aan:

• een verstoord slaap-waakritme
• concentratieproblemen
• verstoring van het eetpatroon
• verstoring van de stoelgang, obstipatie of diarree
• gebrek aan energie
• hoofdpijn, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen

Een mens heeft soms enkele dagen nodig om zijn biologische klok aan de lokale omstandigheden te laten aanpassen. Bij reizen naar het westen verloopt de aanpassing aan de lokale tijd vaak sneller dan bij reizen naar het oosten.

Chronische verstoring

Soms komt het voor dat de biologische klok chronisch verstoord is. Voorbeelden van deze soort slaapstoornis zijn:

• Delayed Sleep phase syndrome (DSPH); vertraagde slaapfase syndroom
• Advanced sleep phase syndrome (ASPH); vervroegde slaapfase syndroom